Employees Leave : महाराष्ट्र नागरी सेवा (रजा) नियम, १९८१ संदर्भातील शासकीय कर्मचाऱ्यांच्या रजा धोरणावरील महत्त्वपूर्ण माहिती एकत्र करून अतिशय उपयोगी स्वरूपात मांडलेली आहे.
आपण त्याचा संक्षिप्त, सुवाच्य आणि मुद्देसूद आढावा घेणार आहोत, जो अभ्यास, संदर्भ किंवा माहितीच्या वापरासाठी सहज उपयोगात येईल.
महाराष्ट्र नागरी सेवा (रजा) नियम, १९८१
महाराष्ट्र नागरी सेवा नियम हे भारताच्या संविधानाच्या अनुच्छेद ३०९ अन्वये २३ जुलै १९८१ रोजी शासकीय अधिसूचना द्वारे प्रसिद्ध करण्यात आले.हे नियम १५ ऑगस्ट १९८१ पासून अंमलात आले.त्यात ३१ मे १९८५ पर्यंत झालेल्या सर्व सुधारणा समाविष्ट करून २७ जून १९८५ रोजी त्याचा अधिकृत मराठी अनुवाद प्रसिद्ध झाला.
रजेबाबत मूलभूत तत्त्वे
- रजा हक्क नसून मंजुरी आधारित असते.
- रजा मंजूर करणारा सक्षम प्राधिकारी लोकसेवेच्या गरजेनुसार रजा नाकारू किंवा रद्द करू शकतो.
- रजा मंजूर झाल्याशिवाय आणि मंजुरीत बदल न करता कर्मचारी अनुपस्थित राहू शकत नाही.
- एकाच विभागातील गरजेहून जास्त कर्मचारी रजेवर जाऊ शकत नाहीत.
- रजेवर असलेल्या कर्मचाऱ्याचे काम शक्य असल्यास इतर कर्मचाऱ्यांकडून पार पाडावे.
रजेचे प्रकार आणि नियम
1. अर्जित रजा (Earned Leave)
- सेवा कालावधीनुसार मिळते.
- एका वेळी जास्तीत जास्त १२० दिवस रजा मंजूर होऊ शकते.
- अर्जित रजा साठवण्याची मर्यादा १८० दिवस.
2. अनर्जित रजा (Half Pay Leave)
- सेवा कालावधीत एकूण ३६० दिवसांपर्यंत रजा मंजूर होऊ शकते.
- वैद्यकीय कारणाशिवाय एकावेळी ९० दिवस व एकूण १८० दिवस.
- अर्धवेतनी रजा साठ्यावरून ही रजा वजा केली जाते.
- अर्जात स्पष्ट परत येण्याचा हेतू दर्शवावा लागतो.
3. Half Pay Leave
- दर २० दिवसांच्या सेवेनंतर १ दिवस रजा मिळते.
- वैद्यकीय किंवा खाजगी कारणासाठी मंजूर करता येते.
- वैद्यकीय अयोग्यता असल्यासही मंजूर करता येते.
- निलंबन कालावधी सेवेमध्ये धरला जात नाही.
4. Commuted Leave
- अर्धवेतनी रजेचे दोन दिवस खर्चून एक दिवस पूर्ण वेतनासह रजा.
- वैद्यकीय कारणासाठी आणि काही अभ्यासक्रमासाठी मंजूर करता येते.
- सेवा कालावधीत कमाल ९० दिवस मर्यादा.
5. Extraordinary Leave
- बिनपगारी रजा.
- तीन वर्ष सेवा पूर्ण झाल्यास तीन महिने वैद्यकीय कारणासाठी रजा मिळू शकते.
- यासाठी लेखी अर्ज आवश्यक.
- रजेनंतर पुन्हा कामावर हजर होणे
- रजा मंजूर करणाऱ्याची पूर्वपरवानगी आवश्यक.
- वैद्यकीय कारणासाठी रजा घेतल्यास, वैद्यकीय प्रमाणपत्र आवश्यक.
- जुने पद पुन्हा मिळण्याची हमी नसते, परंतु निर्देशानुसार कामावर हजर राहणे गरजेचे.
- परत आल्यानंतर यथाशीघ्र कार्यालयास कळवणे आवश्यक
रजेला सुट्टी जोडणे
कर्मचाऱ्यांना रजेच्या सुरुवातीच्या किंवा शेवटच्या दिवशी लागणारी सुट्टी जोडता येते.अशावेळी वेतन व भत्त्यांची पुनर्रचना लागू होते.
- अर्जित रजा – संपूर्ण वेतन
- अर्धवेतनी रजा – अर्धे वेतन
- परिवर्तित रजा – संपूर्ण वेतन (दुप्पट रजा खर्च)
- असाधारण रजा – वेतन नाही
रजा मंजूरी ही प्रशासनिक गरज आणि सार्वजनिक हित लक्षात घेऊनच दिली जाते.सर्व नियमांचे पालन आवश्यक आहे अन्यथा गैरहजर मानले जाऊ शकते.निलंबनाच्या कालावधीत रजेचा हिशोब धरला जात नाही.
सदरील नियम महाराष्ट्र शासनाच्या नागरी सेवेत कार्यरत कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या रजेच्या अधिकारांचे स्पष्ट आणि तर्कसंगत मार्गदर्शन करतात. शिस्तबद्ध व पारदर्शक कार्यप्रणालीसाठी हे नियम अत्यंत उपयुक्त ठरतात.